Specialisten Dr Hillary

Dr Hillary (UZ Leuven): “Klinische studies zijn essentieel om de wetenschap vooruit te helpen”

De afgelopen jaren werden er dankzij wetenschappelijk onderzoek belangrijke doorbraken verwezenlijkt in de behandeling van psoriasis. Net zoals alle nieuwe geneesmiddelen werden die innoverende therapieën eerst uitgebreid klinisch getest. Hoe dat in zijn werk gaat vertellen Dr Hillary (dermatoloog), Sofie Van Kelst, Tine Vanhoutvin en Dorien Hunin (clinical trial assistants) van UZ Leuven.

De dienst dermatologie van UZ Leuven behandelt niet alleen patiënten, maar voert als onderdeel van een universitair ziekenhuis ook een aantal studies uit. Op welke domeinen en op wiens initiatief?

Tine: De dienst dermatologie voert vooral onderzoek rond twee grote thema’s, oncologie en inflammatoire huidziekten, waaronder psoriasis. Er zijn verschillende soorten studies: de academische, op initiatief van de universiteit, en de farmaceutische studies op verzoek van een bepaald farmaceutisch bedrijf dat een specifieke molecule of behandeling wil onderzoeken met de bedoeling ze op de markt te brengen.

Dr Hillary: Iedere nieuwe molecule die artsen voorschrijven, is door tal van studies gegaan. Academisch onderzoek en farmaceutische studies zijn dus noodzakelijk om nieuwe medicatie en andere of betere behandelingen op de markt te krijgen. Ze zijn bijgevolg essentieel om de wetenschap vooruit te helpen.

Sofie: Klinisch onderzoek omvat meerdere fasen. De eerste is de preklinische fase die gebeurt in het labo, om te zien of de onderzochte behandeling in vitro werkt; soms wordt ook op proefdieren getest. Als daar alles lijkt te werken en de resultaten geruststellend zijn, kan worden overgegaan naar een fase 1-studie.

Tine: Daarvoor is er het centrum klinische farmacologie binnen UZ Leuven. Hier wordt de veiligheid van de nieuwe behandeling getest in heel gecontroleerde omstandigheden en bij een aantal gezonde vrijwilligers.

Dr Hillary: Je moet wel weten dat vooraleer een fase 1-studie kan worden uitgevoerd, de te testen behandeling eerst nog door een aantal instanties en beslissingsorganen onder de loep wordt genomen. Het belangrijkste daarvan is wellicht het ethisch comité. Dat bestaat onder andere uit wetenschappers en academici, maar er zitten ook patiënten in. Daar wordt gekeken of wat er van de deelnemers wordt verwacht, wel degelijk haalbaar, ethisch verantwoord en veilig is.

Dorien: Als fase 1 afgerond is en positief beoordeeld wordt, volgt een fase 2-studie. Die wordt gevoerd bij enkele tientallen patiënten voor wie het middel bedoeld is, met de bedoeling de werking en de veiligheid van het middel te onderzoeken, maar ook de verschillende dosissen te testen.

Tine: Zijn ook deze resultaten positief, kan een fase 3-studie beginnen. Die wordt gevoerd bij grote groepen patiënten met de aandoening die we geregeld zien op de raadpleging. Deze mensen moeten voldoen aan een aantal voorwaarden (inclusie criteria, dus kenmerken waaraan ze moeten beantwoorden om aan de studie te mogen deelnemen, maar ook uitsluitendecriteria, dus kenmerken die ze niet mogen vertonen). Ook de leeftijd speelt meestal een rol: standaard zijn de deelnemers tussen 18 en 75 jaar.

Dr Hillary: Al deze deelnemers worden dan gedurende een jaar of twee jaar nauwgezet opgevolgd. Dan worden de data geanalyseerd. Als de resultaten positief zijn, kan de firma een goedkeuring aanvragen. Dat zijn de FDA en EMA approvals (door de Food & Drug Administration in de States en de European Medicines Agency in Europa). Als hun goedkeuring er eenmaal is, kan op landniveau de terugbetaling aangevraagd worden.

Sofie: Na de fase 3 zijn er gewoonlijk ook fase 4-studies. Dat zijn observationele studies waarbij wordt gekeken naar aspecten als de levenskwaliteit van de patiënten, de impact van bijwerkingen, enzovoort.

Dr Hillary: Je mag er gerust van uitgaan dat er vijftien tot twintig jaar verloopt tussen de uitvinding van een behandeling of molecule en het moment waarop ze terugbetaald kunnen worden door het ziekenfonds.

Als universitair ziekenhuis voeren jullie ook academisch onderzoek. Zijn er studies waaraan jullie momenteel meewerken?

Tine: Zeker. Psoriasis is een aandoening die de afgelopen jaren zeer goed uitgeklaard is en er is veel verbeterd in de behandelingen. Maar we hebben nog altijd geen voorspellende indicatoren. Als een patiënt de diagnose krijgt, weet hij niet hoe de aandoening zal evolueren en dat is toch wel een stressfactor. Om meer inzicht in die evolutie te krijgen willen we met ons Picasso-project patiënten die recent geconfronteerd werden met het ontstaan van psoriasis langdurig opvolgen.

Dr Hillary: Daarvoor zijn we op zoek naar 200 mensen die zouden willen deelnemen aan dit project om te zien hoe hun aandoening evolueert. De bedoeling is dan om na een bepaalde tijd retrospectief indicatoren te bepalen en comorbiditeiten in kaart te brengen. Het is een observationele studie, dus de gebruikelijke behandeling van de deelnemers gaat ondertussen gewoon verder.

Je zegt dat jullie op zoek zijn naar 200 deelnemers. Hoe vinden jullie mensen, in feite kandidaten, die bereid zijn om mee te werken aan jullie studies?

Tine: De mensen op wie we een beroep doen, komen niet altijd vanzelf bij ons aankloppen. We spreken dus zelf ook mensen aan en als ze geïnteresseerd zijn, zullen we de studie in kwestie gedetailleerd toelichten. Zeggen ze toe, worden hun data doorgegeven aan het studieteam en selecteren de artsen de patiënten voor de studiestromen.

Dorien: Als ze een keer beginnen, hebben we zeker binnen de farmaceutische studies een schema dat moet worden opgevolgd. We plannen dan alle bezoeken, onderzoeken, bloednames, enzovoort. Als clinical trial assistants zijn we de eerste contactpersoon als er iets is. We zijn ook altijd heel bereikbaar voor de patiënten: we proberen de drempel heel laag te houden, zodat ze niet met twijfels of vragen blijven zitten.

Kruipt er veel tijd in deelname aan klinische studies?

Sofie: Dat hangt echt van de studie af: er zijn er waarbij de patiënt elke week moet komen en dat is natuurlijk heel belastend, maar voor andere is het een keer per maand of nog minder. Maar daarover zijn we heel eerlijk vanaf het begin. En je krijgt er een faire vergoeding voor die je kosten dekt.

Zijn er mensen die zeker niet in aanmerking komen?

Dr Hillary: Dat varieert per studie. Iemand die zwanger is of wilt worden kan gewoonlijk niet deelnemen in een studie. Ook kan een oncologische of psychiatrische problematiek een deelname in een studie in de weg staan. Wat ik ook nog wil benadrukken, is dat deelnemers er ook altijd kunnen uitstappen. Daar zijn we altijd heel open over.

Tine: We stellen wel vast dat de meeste deelnemende patiënten zeer gemotiveerd zijn en blijk geven van veel engagement tegenover hun deelname.

Waarom zou iemand deelnemen aan klinisch onderzoek?

Dr Hillary: Psoriasis is een frequent voorkomende aandoening die naargelang de ernst een aanzienlijke impact kan hebben op de levenskwaliteit. Met onze behandelingen kunnen we dat omkeren. Als mensen een nieuwe therapie opstarten en die aanslaat, bloeien ze helemaal open. Dat die behandelingen bestaan en verder verfijnd worden, is mede te danken aan overtuigend klinisch onderzoek en de deelnemers die bereid waren om daaraan mee te werken.

Welke boodschap hebben jullie voor mensen die overwegen om deel te nemen aan een klinische studie?

Tine: Bespreek het met je huisarts, want die is objectief en kent je het best.

Sofie: En met je familie, want steun is belangrijk.

Dorien: Het onderzoeksteam is altijd beschikbaar: alles is bespreekbaar en vergeet niet dat de meeste vragen achteraf komen.